Yaşlanma tedavi ile durdurulabilir mi?
Kök hücre ve doku mühendisliği estetik ve plastik cerrahi alanında da tartışılmaya başlandı. Estetik cerrahide hücresel tedavi hakkında uzmanlar ne diyor?
Emin Akdağ'ın haberi
Biyomoleküler tıptaki gelişmeler tıbbın teknolojiye en açık alanlarından plastik ve rekonstrüktif cerrahideki uygulamalarda yer bulmaya başladı. Pratiğe geçen çalışmalar şimdilik doku mühendisliği kulvarında. Henüz deneysel aşamadaki kök hücre araştırmalarında elde edilen sonuçlar, bu alanın uzmanlarınca da yakından takip ediliyor. 10-12 Mayıs 2007 tarihlerinde Samsun’da “Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi’de Kök Hücre ve Doku Mühendisliği” konulu bir sempozyum yapılacak. TÜBİTAK ve Avrupa Birliği (AB) destekli sempozyum Türkiye’de bu alanda ilk niteliği taşıyor.
Plastik ve rekonstrüktif cerrahi tıpta ayrı bir ana bilim dalı. Halk arasında daha ziyade estetik cerrahi boyutuyla biliniyor. Plastik cerrahide vücuttaki organların şekilleri değiştiriliyor. Rekonstrüktifte ise yeniden yapma manası var. Mesela kopan kol ya da parmağın yerine takılması; takılamayacak durumdaysa vücuttan elde edilen dokulardan yenisinin yapılması gibi. Yine kopan sinir ve damarların tamiri; kaza sonucu kırılan yüz kemiklerinin tabii yerlerine getirilmesi, tedavisi; dağılan yüzün eski haline döndürülmesi de rekonstrüktif cerrahiyle ilgili. Kafa, yüz ya da vücudun herhangi bir yerindeki gözle görünür şekil bozukluğu ve organ eksikliği gibi anomaliler ile deri yanıkları da. Silahlı çatışmalardaki yaralanmalar ve yüz dağılmalarında bu hekimlere büyük iş düşüyor.
ESTETİKTE HÜCRESEL TEDAVİ TÜRKİYE’DE
Estetik cerrahi bu tıp ana bilim dalının bir alt dalı ve amaç ile hedef açısından tamamen farklı mantaliteye sahip. Estetikteki birinci amaç güzellik, ikincisi ise anti-aging, yani yaşlılığın izlerini silme, yaşlılığı geciktirme… Bu amaçla vücuttaki bazı organlar ya geriliyor ya küçültülüyor ya da büyütülüyor. Doku mühendisliği son yıllarda estetik cerrahiye de el attı. Deri yüzeyinde oluşan yaşlanmaya bağlı ya da hastalık ve yaralanma sebepli iz, kırışıklık, boşluk, oyukluk ve derin çizgilerin yok edilmesinde hücresel tedaviler kullanılıyor.
Estetik cerrahide doku mühendisliği kaynaklı iki patentten birine sahip olduğunu söyleyen Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Uzmanı Tunç Tiryaki, bu işin Türkiye’deki öncülerinden. İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Ana Bilim Dalı’nda da, estetik cerrah Burcu Çelet Özden’in tez projesiyle hayata geçen ve devam eden klinik uygulamalar var. Ana bilim dalının öğretim üyelerinden Prof. Dr. Murat Topalan, “Büyük bir hasta grubunda oldukça tatmin edici sonuçlar elde edilmiştir. Uygulamalarımız arasında, yüzdeki kırışıklıklar ve dudakların dolgunlaştırılmasına yönelik tedavinin yanı sıra ‘akne’ veya suçiçeği gibi rahatsızlıklar sonrası oluşan çukurların doldurulması ve yanık, geçirilmiş cerrahi ya da travmaya bağlı oyukluk ve nedbelerin tedavisi de yer almaktadır.” diyor. Ancak Prof. Topalan çok önemli bir uyarıda bulunuyor: “Yaşayan bir malzemenin gerek elde edilmesi gerekse nakli sırasında karşılaşılacak sorunlar göz önüne alındığında, başarılı sonuçlar için böyle bir uygulamanın, klinik ve laboratuarı mümkünse bünyesinde bir arada barındırabilen bir ortamda, gerek hücrelerin elde edilmesi, gerekse uygulanması konusunda deneyimli bir ekip tarafından gerçekleştirilmesi şarttır.”
Prof. Topalan’ın ‘yaşayan madde’ dediği ‘içinde bol miktarda kök hücre barındıran yağ dokusu’ ve derideki ‘fibroblast’ hücreleri. Bu hücreler ‘kollajen’ üretiminden sorumlu. Yaşlılık sürecinde azaldıkları için vücuttaki fonksiyonları zayıflıyor. Bu da ciltte değişikliklere yol açıyor. Genç yaşlardaki elastikiyet ve nem kayboluyor. Böylece kırışıklıklar ortaya çıkıyor. Dr. Tunç Tiryaki’nin ve Çapa’daki klinik uygulamalarda yapılan kişinin deri altından alınan fibroblast hücrelerin çoğaltılıp ihtiyaç duyulan noktalara enjektesinden ibaret. İşlemi Tiryaki şöyle anlatıyor: “Yaşlanmada deriyi yenileyen fabrika (fibroblast) hücreleri azalıyor. Yaptığımız şey, güneş görmemiş, mesela kulak arkasından küçük bir parça deri alıp fabrika hücreleri ayırıyoruz. Bunları laboratuar ortamında çoğaltıyoruz. 10 hücre 30 milyon oluyor örneğin. Bunları nereye gerekiyorsa oraya transfer ediyoruz.”
Tiryaki’ye, kök hücrelerdeki gibi tümör oluşturma riskinin bu işlemde de olup olmadığını soruyoruz: “Plastik ya da estetik cerrahide kök hücrelerle çalışmıyoruz. Deri ya da deri altı hücrelerine ihtiyaç duyuyoruz. Erişkin hücreler işimizi görüyor. Leğen kemiğinden ve kemik iliğinden alınan kök hücrelerin çeşitlendirilmesi ve kullanılması çok heyecan verici. Daha plastik cerrahide yeni yeni başlıyor bu iş. Daha oralara gelemedik.”
YAĞDAKİ KÖK HÜCRELERDEN İSTİFADE EDİLİYOR
Estetik cerrahide pratiğe geçen ikinci hücresel tedavi yağ transplantasyonu (nakli). Tiryaki, bu işleme de, “Belli yerlerde fazla miktarda yağ var, belli yerlerde ise yağ azalıyor. Ya da kazaya bağlı olarak bir yerde boşluk oluştu. O zaman başka bir yerden hücreleri alıyoruz. Oraya koyuyoruz. Son zamanlarda değişen şu; o hücreleri artık canlı alabiliyoruz. Canlı bir şekilde koyabiliyoruz, orada yaşamaya devam ediyorlar. Aldığımız yağ hücreleri içinde çok yüksek oranda erişkin kök hücre var. Kişinin kendi kök hücreleri. Gittiği yerde neye ihtiyaç varsa ona dönüşüyor. Yüzünüze koyduk, yeterince damar yoksa damar yapımında; deriniz çok incelmişse derinin kalınlaşmasında yardımcı oluyor.” sözleriyle açıklık getiriyor.
Prof. Topalan ise yağ doku transferine ilişkin yeni hedeflerden söz ediyor: “Doku mühendisliğinin gerek kozmetik gerekse onarım cerrahisi alanındaki araştırmaları bununla sınırlı kalmıyor. Günümüzde yine dolgu malzemesi olarak sıkça kullanılan yağ dokusunun laboratuar şartlarında üretimi, ileride bu iş için kişiden her defasında operasyonla yağ almayı gereksiz kılacak. Benzer şekilde yağ dokusunun laboratuar ortamında 3 boyutlu olarak üretimi, yakın gelecekte, vücuttaki onarımı güç defektlerin doğal ve en az zararla tedavisini mümkün kılacağını ümit ediyoruz.”
ESTETİK CERRAHİDE KÖK HÜCRE, SAMSUN’DA TARTIŞILACAK
Peki, kalp, karaciğer, kanser, felç gibi hastalıklarda büyük umut vadeden kök hücre araştırmaları rekonstrüktif cerrahide ne gibi tedavi yeniliklerine sebep olabilecek? Kök hücre çalışmalarıyla laboratuarda kıkırdak ve kemik dokusunun üretilmesi rekonstrüktif cerrahları heyecanlandırıyor. Topalan’a göre çene ile ilgili cerrahi hastalıklarda, burun travmalarında ve operasyon sebepli eksikliklerde yakın gelecekte kök hücre ile çözümler üretilebilecek.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ahmet Karacalar da, biyomoleküler tıptaki gelişmelerin başta plastik cerrahiyi fazlasıyla etkileyeceğini düşünenlerden. Samsun’daki sempozyumun organize komisyonu başkanı Karacalar, “Tahminler özellikle doku mühendisliği, yara iyileşmesi, estetik cerrahi, mikrocerrahi, kraniyofasiyal cerrahi ve el cerrahisi alanlarında önemli gelişmelerin olacağı yönündedir.” diyor. Karacalar, üzerinde yoğun araştırmalar yürütülen kök hücre tedavisi hakkında ‘çok fazla bilinmeyen’ ve ‘soru işaretleri’ olduğuna dikkat çekerek “Net olan tek şey, tıpta dramatik gelişmeler ve sorunlara sürpriz çözümler olacağı beklentisidir. Ayrıca tıptaki hiçbir gelişme bu kadar sosyolojik, filozofik veya dinî tartışmalara açık olmamıştır.” diye konuşuyor.
Prof. Karacalar, kök hücre tedavisinin organın kesilmesine kadar gidebilen diyabetik (şeker hastalığı kaynaklı) ayak yaralarında umut verdiğini söylüyor. Ayrıca organ ve doku kayıplarında da son derece ümit verici çalışmaların devam ettiğini vurguluyor. Kök hücre çalışmalarında kıkırdak dokusu üretildi. Kulak üretmeye çalışılıyor. Deri üretilebilmesi bu alanda bir hayli önem arz ediyor. Memenin üretilebilmesi ise kanser sırasında bu organları kesilen bayanları yeniden hayata bağlayacak. Damar üretildi ancak bu damarlar besleyici fonksiyonu eda edecek tarzda vücutla bütünleşemiyor.
Karacalar da tümöre yol açma riski sebebiyle estetik cerrahide şu an kök hücre transferi uygulanamayacağını ifade ediyor. Bunun için yağ hücrelerindeki kök hücreler ayrıştırılarak değil, içinde bulundukları yağ dokusuyla birlikte vücuda veriliyor. Mesela kişinin bacağından alınan yağ dokusu, yüzüne veriliyor. Deri altından alınan fibroblast hücreler ise kök hücre gibi değil. Yani riski yok.
Tunç Tiryaki’nin ‘mutlaka yaygınlaşacağını’ kaydettiği fibroblast hücre ve yağ dokusu transferinin vücuttaki kalıcı etkisi belirli bir zaman sonra bitiyor. Ancak yenilenebiliyor. Prof. Karacalar, nakledilen yağ dokusu zamanla erise de, içindeki kök hücrelerin o bölgedeki yaşlanmayı geciktirdiğinin gözlendiğini dile getiriyor. Hücre tedavisinin etkisi uzmanlara göre bir buçuk iki yıl sürüyor.
BEYAZ LEKELERE ‘RECELL’ TEDAVİSİ
Tiryaki’nin uyguladığı bir diğer hücre tedavisi de ‘recell’ diye isimlendiriliyor. Tedavi, herhangi bir yerdeki deri eksikliğinde ya da deri içindeki bazı hücrelerin yetersiz sayıda bulunmasında devreye giriyor. Özellikle renk hücrelerindeki eksiklik sebebiyle deride beyaz lekeler oluşuyor. Bu hücreler lazerle azaltılabiliyor. Asıl problem azlığı. Çünkü çoğaltılamıyor. Bu durumda başka yerden alınan küçük bir deri parçasından gerekli hücreler ayrılıyor ve eksik olan bölgeye yerleştiriliyor. Yalnız hücre ayırma işlemi yurtdışında yapılıyor.
Dr. Tunç Tiryaki, hücresel tedavi ile botoksun apayrı konular olduğunu da vurguluyor. Botoks, kasları gevşeten bir ilaç. Göz kenarları ve alın gibi bölgelere enjekte edilerek aşırı çalışan kaslar gevşetilerek kırışıklık gideriliyor. Hücresel tedavide ise gereken yer dolduruluyor. Botokstan bir farkı da şu: Hücreler bırakıldıkları yere dağılırken kendileri dolgu maddesi üretiyor. Tiryaki, yağ doku ve fibroblast hücre transferinin, güzelleştirme değil, tamamen anti-aging amaçlı olduğunun altını da çiziyor.
Op. Dr. Tuğrul Turan*: KÖK HÜCRE İLE ORGAN OLUŞTURULMASI İMKÂNSIZ
Operatör Doktor Tuğrul Turan, estetik cerrahide hücresel tedavilerin kamuoyuna yanlış aktarıldığını ve sonuçlarının abartıldığı görüşünde. Dr. Turan’a göre nakledilen yağ dokusundaki kök hücrelerin önemli bir kısmı zaten hemen ölüyor.
-Kök hücre çalışmaları ile alanınız arasında şu anda ne gibi işbirliği söz konusu? Bu çalışmalar gelecekte neler vaat ediyor size göre?
Kök hücre çalışmaları insan vücudundaki hücre yapısının anlaşılması için çok yarar sağlayan çalışmalardır. Kök hücre çalışmaları günümüzde vücutta görevi hormonlar ya da insülin gibi “özel bir maddenin üretimini yapan” hücrelerin çoğaltılmasında ve gelecekte de evrim içinde kaybedilmiş rejenerasyon kabiliyetinin artırılması yolunda yararlı olabilirler. Ancak kök hücre çalışmalarıyla ne bugün ne de gelecekte, çalışıp iş gören bütün bir organ oluşturulması asla mümkün değildir. Çünkü organlar sadece organ olarak değil onu besleyen damar ve sinir sistemi gibi karmaşık bir yapılanma içinde insan vücudunda vardırlar ve ancak ciddi etik sorunlar taşıyan klonlama yolu ile iş gören organ üretilebilir. Kök hücre deri oluşturamaz, kalp oluşturamaz, böbrek oluşturamaz. Organ oluşturamaz. Sadece insülin üreten pankreas hücresi, parat hormon üreten paratiroid hücresi gibi hücresel üretime yönelik sonuçlar elde edilebilir. Kök hücre çalışmaları özel bir tip hücrenin çoğaltılması için bir ışıktır; ancak bir gün bütün ya da kısmî bir organ oluşturmayı başarması asla beklenemez. Çünkü organ birçok hücrenin karmaşık ve olmazsa olmaz ilişkisi ile ortaya çıkan bir yapıdır. -Plastik cerrahi alanında bir şekilde günlük kullanıma girdi mi peki?
Kök hücre çalışmalarının günümüzde henüz plastik cerrahi alanına hücresel gelişimin anlaşılması dışında hiçbir pratik katkısı yoktur. Deri karmaşık bir organdır ve kök hücreler organ meydana getiremeyeceğinden deri oluşturması ya da var olan deri yapısını değiştirmesi de imkansızdır.
-Kök hücre uygulaması olmasa da bazı hücresel tedaviler yapılıyor bugün. Mesela yağ enjekte ediliyor gereken yerlere?
Sık uygulanmasına rağmen yağ enjeksiyonları asla istenen verimde yöntemler olamamışlardır. Yağ hücreleri de diğer bütün hücreler gibi vücutta kendi kan kaynakları ile yaşar durumdadır. İnsan vücudundan hangi yöntemle alınırsa alınsın ayrılan yağ hücrelerinin bir kısmı zaten alınırken parçalanıp “organik artık” haline gelmektedir. Parçalanmamış hücreler canlıdır ama kısa bir süre içinde yeni yerlerindeki kan ile karşılaşırlarsa “canlı kalma ihtimalleri” vardır. Yeni yerine yerleşirken de bir kısmı ölür ve yeni yerine konan her 100 cc yağ hücresinin en iyi ihtimalle örneğin 60 cc’si ilk anda canlı haldedir. Bu 60 cc kısımdan da ancak bir kısım hücre yeni yerinde kanlanıp canlı kalabilir; diğer bütün hacim “ölü hücre artığı” olduğundan vücut tarafından temizlenir. Herhangi bir yağ enjeksiyonunda 6 ay içinde verilen hacmin en iyi ihtimalle yüzde 20’sinin orada kalmasının, diğer yüzde 80’inin emilmesinin nedeni de işte budur.
-Ama yağ hücreleri bazı çalışmalarda artık canlı alınabiliyor, canlı olarak yerleştirilebiliyor. Yeni yerinde canlı kaldıkları ifade ediliyor.
Yağ hücreleri alınırken canlı olarak alınabilen hücre miktarı yok denecek kadar azdır; diğer büyük bir kısmı da yerleştirme sırasında bu nazik hücrelerin parçalanmasıyla kaybedilir ve ölür; hâlâ ölmemiş olanların ise yeni yerinde canlı kalma ihtimali çok çok azdır.
-Yağ içindeki kök hücrelerin gittiği yerde neye ihtiyaç varsa ona dönüşebildiği; başka bir ifadeyle damar yoksa damar yapımına, incelen derinin kalınlaşmasına yardımcı olduğu da ifade ediliyor.
Kök hücreler damar duvarında bile olan vücudun her dokusunda var olan hücrelerdir. Bu hücreler “neye ihtiyaç varsa ona dönüşselerdi” zaten orada bulunan canlı kök hücreleri bir çaba gerektirmeden dönüşüp sorunu hallederlerdi? Orada zaten var olan hücreler bile dönüşmediğine göre, kök hücrelerin sadece bir yerden alınıp çoğaltılıp da başka bir yere konmaları ve vücudun emri ile değil de bizim istediğimiz bir yönde neye ihtiyaç varsa ona dönüştükleri bir aldatmacadan ibarettir. Kök hücre her dokuda bir miktar bulunur ve vücudun kaybedilmiş rejenerasyon kabiliyetinin bir uzantısıdır. Yeni damarlanmalarda kök hücreler görev alırlar, ama biz damar olmasını istedik diye bir yerde damar oluşturmazlar. Ya da biz deri kalınlaşsın istediğimiz için bir alanda deriyi kalınlaştırmaz ya da deri kalitesini arttırmazlar.
-Enjekte edilen fibroblast (fabrika) hücrelerin 1,5-2 yıl gibi bir etki süresiyle iyileşme verdiği de kaydediliyor.
Verilen kök hücreler gerçekten orada yaşamış ve etki meydana getirmiş olsalardı, tedavinin etki süresinin kısıtlaması olmaması gerekirdi. Çünkü orada yaşamayı başarmış ve onlardan istenen onarımı yapmış ve yapmaya devam eder olmalıydılar. Etki süresinin 1,5-2 yıl olarak iddia edilmesi zaten başlı başına “yararsızlığın” bir delilidir.
-Derideki beyaz lekelerin “recell” adı verilen yöntemle giderilmesi konusunda neler söyleyeceksiniz?
Derinin rengini veren hücreler “melanosit” denilen bir tip hücredir. Melanositler güneş ışığı UV (ultraviole) ile uyarıldıklarında renk maddesi üretirler ve deri bronzlaşarak vücudu zararlı güneş ışıklarından koruma oranını artırır. Melanositler fazla ışınla fazla uyarıldıklarında fazla bölünme ve çoğalmayla cevap verirler ki bu aşırı çoğalma sırasında insan vücudundaki en tehlikeli ve en vahşi kanserlerden biri olan “malign melanom” kanseri ortaya çıkma ihtimali artar. Vücudun başka bir yerinden alınan bir melanosit bile yeni yerinde çalışmaz ve ölür. Hele hele bu melanosit hücrelerinin beyaz bir lekeyi ortadan kaldırsın diye vücut dışında aşırı çoğalmaya zorlandıktan sonra tekrar vücuda verilmeleri akla mantığa ve etik değerlerin tümüne aykırıdır! Çünkü en tehlikeli kanseri vücut dışında üretip de bu kanseri o vücuda yerleştirmiş olmak mümkündür.
*Memorial Hastanesi Estetik, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Kliniği
(Aksiyon)
