Tarih
Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadýk kalmazsa deðiþmeyen hakikat, insanlýðý þaþýrtacak bir mahiyet alýr.
1931
Ýnsan tarihin mânasýný ancak olgun bir yaþa eriþtikten sonra anlýyor. Ve tarih ancak bu yaþtan sonra yazýlabilir. Çok arzu ederdim ki bir kaç arkadaþla beraber hayatýmýzdan geri kalan zamaný tarih yazmakla geçirelim!
Tarihi yapan akýl, mantýk, muhakeme deðil, belki bunlardan ziyade duygulardýr.
1923
Tarih ne güzel aynadýr. Ýnsanlar, özellikle ahlâkta geliþmemiþ kavimler, en büyük kutsal kavramlar karþýsýnda bile hasis duygulara tâbi olmaktan nefislerini men edemiyor. Tarihin sinesine geçen büyük hâdiselerde, bu hâdiseler içinde âmil ve fâil olanlarýn hal, hareket ve muameleleri onlarýn ahlâk seviyelerini ne açýk gösterir.
1915
Tarihte þanlar, þöhretler kazanmýþ pek çok insanlar millî noktadan fazilete sahip deðildir. Meselâ hakikaten askerî kudret sahibi olan, Moskova'ya kadar giden, yangýnlar harabeler üstünden Fransýz ordusunu sürükleyip eriten Napolyon'u düþünürüz. Onun hareketleri Fransýz milletinin hakiki ve millî menfaatlerine deðil, kendi cihangirane emellerini tatmin içindi. Bunu tatmin için Fransa'nýn milyonlarca seçkin evlâdýný eritti ve nihayet hepinizin bildiðiniz âkýbete uðradý. Bizim Osmanlý tarihindeki en büyük ve þanlý görülen hareketleri de ayný noktadan tetkik, ayný mahiyette mukayese etmek mümkündür.
1923
Ankara ve Ýstanbul þehirlerinden birine "Atatürk"adý verilmesi için bir kanun teklifinin hazýrlýðý üzerine verdiði cevap:
Bir adýn tarihte kalmasý ve aðýzlarda söylenmesi için, þehirlerin temellerine sýðýnmak þart deðildir. Tarih zorlanmayý sevmeyen nazlý bir peridir. Fikirleri tercih eder.
Büyük devletler kuran ecdadýmýz büyük ve þümullü medeniyetlere de sahip olmuþtur. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklüðe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur.
Türk çocuðu ecdadýný tanýdýkça daha büyük iþler yapmak için kendinde kuvvet bulacaktýr.
Türkleri bütün dünyaya geri bir millet olarak tanýtan görüþ bizim de içimize girmiþtir. Dörtyüz çadýrlýk bedevî bir kabileden bir imparatorluk ve millet tarihini baþlatmak suretiyle imparatorluk zamanýnda Türklerin görüþü de bu merkezdeydi. Evvelâ millete, tarihini, asîl bir millete mensup bulunduðunu, bütün medeniyetlerin anasý olan ileri bir milletin çocuklarý olduðunu öðretmeliyiz.
1930
Eðer bir millet büyükse kendisini tanýmakla daha büyük olur.
Türk çocuklarýnda kabiliyet her milletinkinden üstündür. Türk kabiliyet ve kudretinin tarihteki baþarýlarý meydana çýktýkça, büsbütün Türk çocuklarý kendileri için lâzým gelen hamle kaynaðýný o tarihte bulabileceklerdir. Bu tarihten Türk çocuklarý baðýmsýzlýk fikrini kazanacaklar, o büyük baþarýlarý düþünecekler, harikalar yaratan adamlarý öðrenecekler, kendilerinin ayný kandan olduklarýný düþünecekler ve bu kabiliyetle kimseye boyun eðmeyeceklerdir.
Biz Balkanlarý niçin kaybettik biliyor musunuz? Bunun tek bir sebebi vardýr. Bu da Ýslâv araþtýrma cemiyetlerinin kurduðu Dil Kurumlarýdýr, bizim içimizdeki insanlarýn millî tarihlerini yazýp millî þuurlarýný uyandýrdýðý zaman biz Balkanlarda Trakya hudutlarýna çekildik.
Bir Toplantý esnasýnda Türk Tarih Kurumu üyelerine söylenmiþtir:
Ben fani bir insaným, bir gün öleceðim, büyüklüðüne ve üstün kabiliyetlerine inandýðým Türk Milleti'nin gerçek tarihinin yazýlmasýný saðlýðýmda görmek istiyorum. Onun için bu toplantýlarda kendimden geçiyor, her þeyi unutuyor, sizi yoruyorum. Beni affedin.
1933
Yer imleri