31- Bu Âyet ve İnsanın Fiilleri:


Bu âyet-i kerime Kaderiye, Mu'tezile ve İmamiye'nin görüşlerini reddetmek*tedir. Çünkü bunlar insanın - ister itaat olsun ister masiyet olsun - fiillerinin kendisinden sadır olması için iradesinin yeterli olduğuna inanmaktadırlar. Çün*kü onlara göre insan kendi fiillerini yaratır. Fiillerin kendisinden sadır olabil*mesi için Rabbine ayrıca ihtiyacı yoktur. Yüce Allah ise bu âyet-i kerimede on*ları yalanlamaktadır. Çünkü insanlar Allah'tan dosdoğru yola iletilmelerim is*temişlerdir. Eğer iş onlara kalmış ve seçim, Rablerine ihtiyaçları olmaksazın kendi ellerinde bulunan birşey olsaydı, doğru yola iletilmelerini rablerinden istemezler, her namazda bu dileklerini tekrarlamazlardı. Yine hoşlarına gitme*yen şeylerin bertaraf edilmesi için yalvarıp yakarmalan da böyledir. Hoşa git*meyen şey ise şu sözlerinde dile getirdikleri ve doğru yola iletilmeye aykırı olan hususlardır: "Kendilerine nimet verdiğin kimselerin yoluna. Gazaba uğ*rayanların ve yolunu sapıtanlarınkine değil." Ondan kendilerini nimet ver*diği kimselerin yoluna iletmesini istedikleri gibi, kendilerini saptırmamasını da istemişlerdir. Nitekim rablerine şöyle dua ederler: "Rabbimiz bizi doğru yola ilettikten sonra kalplerimizi saptırma..." (Âl-i İmran, 3/8) Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir.

32- Gazaba Uğrayanlar ve Sapanlar:


"...Gazaba uğrayanların ve yolunu sapı*tanlarınkine değil."
"Gazaba uğrayanlar" ile "sapıtanlar"ın kimler oldukları hususunda farklı görüşler vardır. Cumhur, gazaba uğrayanların yahudiler, sapıtanalann da hı-ristiyanlar olduğu kanaatindedir. Nitekim Peygamber (s.a)'dan Adiyy b. Ha-tim'in İslam'a girişini anlatan hadis-i şerifte bu şekilde açıklanmaktadır. Bu*nu Ebu Davud et-Tayalisi Müsned'inde, Tirmizî de eZ-Camt'inde zikretmiş*tir. Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir. Bu tefsirin doğruluğuna yüce Allah'ın yahudiler hakkındaki: "... ve Al*lah'tan gelen bir gazaba uğratıldılar" (el-Bakara, 2/61); "Ve Allah onlara karşı gazap lanmış..." (el-Feth, 48/6) diye buyurmuş olması ile hıristiyanlar hakkında da: "Bundan önce onlar sapıklığa düşmüş, birçok kimseyi saptır*mış ve sonra da dümdüz yoldan sapagelmişlerdir." (el-Maide, 5/7) buyruk*ları da bu tefsire delil teşkil etmektedir.
Gazaba uğrayanların müşrikler, sapıtanlann da münafıklar; "gazaba uğra*yanların bu sûreyi namazda okumayı farz kabul etmeyenler, "sapıtanlar"ın da bunu okumanın bereketinden mahrum kalanlar oldukları da söylenmiş*tir. Bunu es-Sülemi "Hakaik"inde el-Maverdi de Tefsir'inde zikretmiş ise de bunun doğrulukla ilgisi yoktur. el-Maverdi der ki: Bu reddedilen bir açıkla*ma şeklidir. Çünkü kendisi hakkında haberlerin çatıştığı rivayetlerin karşı kar*şıya geldiği ve görüş ayrılıklarının yaygın olduğu herhangi bir husus hakkın*da böyle bir hükmün verilmesi caiz değildir.
"Gazaba uğrayanlar" ile bid'atlere uyanların, "sapıtanlar" ile hidâyet yo*lundan uzak kalanların kastedildiği de söylenmiştir.
Derim ki: Bu güzel bir açıklamadır. Peygamber (s.a)'nın açıklaması ise da*ha önceliklidir, daha yücedir, daha güzeldir.
kendilerine" buyruğu ref mahallindedir. Çünkü bunun anlamı "kendilerine gazab edilmiş" şeklindedir.
Gazab; şiddet, katılık demektir. Sert tabiatlı kişi için denilir. Yi*ne bu kelime katılığı sebebiyle oldukça zarar verici, gaddar yılan hakkında kullanılır. kelimesi ise, üstüste katlanan deve derisinden bir par*ça demektir. Sertliği sebebiyle bu ad verilmiştir.
Yüce Allah'ın sıfatı olarak "gazab"m anlamı cezalandırma iradesidir. Bu zati bir sıfattır. Çünkü yüce Allah'ın iradesi zatının sıfatlarındandır. Veya biz*zat cezanın kendisi anlamına da gelir. Nitekim: "Şüphesiz sadaka Rabbin ga*zabını söndürür" Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir. buyruğunda "gazap" bu anlamadır. Burada ise fiilî sıfat*lardandır. Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir.

33- Sapıtmak (Dalâlet):


"Sapıtanlarınkine değil" buyruğunda geçen "dalal" Arapçada doğru yoldan, hak yoldan uzaklaşmak gitmek demektir. Su süte karışıp kayboldu*ğunda denilir. Yüce Allah'ın: Biz yer*de kaybolduğumuz vakit.." (es-Secde, 32-10) buyruğunda bu anlamı ifade et*mektedir. Yani biz ölüp de kaybolur ve toprak olsak da mı (diriltileceğiz)? demektir. Şair der ki:
"Niye sormazsın, bu diyar sana haber versin Kaybedilen o kabilenin nereye gittiğini?
kelimesi suyun vadide evirip çevirdiği dümdüz taş demek*tir. Aynı şekilde dağda bulunup da rengi dağın renginden farklı kaya parça*sı hakkında da denilir. Şair şöyle demektedir:
"Yahut bir dağdaki farklı renkten bir kaya parçası, fakat her ikisi de himaye edemedi." Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir.

34- Şâzz Kaide Dışı Bir Okuyuş:


Ömer b. el-Hattab ile Ubey b. Ka'b, şeklinde (aleyhim'den sonra ve ğayridd-âllîn diyerek) okumuşlardır. Yine her ikisinden "gayr" kelimelerini esreli ve üstünlü olarak okudukları da rivayet edilmiştir.
Esreli okunursa den veya deki he ve mim'den bedel olur. Yahut m sıfatı olur. Bu kelime ise marifedir. Marife olan kelimeler ise, nekre (belirtisiz)lerle, nekreler de marifelerle nitelendirilmezler. Ancak da maksat farklı olduğundan dolayı umumidir. Buna göre kullandı*ğımız bu ifade: Ben senin gibi birisinin yanından ge*çecek ve ona ikramda bulunacağım" demeye benzer. Yahut da kelime*si artık aralarında ortada birşeyin bulunmadığı iki şey arasında olduğundan dolayı marife olur. Senin: Hayatta olan ölüden başka birşeydir, duran hare*ket edenden başka birşeydir, ayakta bulunan oturandan başka bir şeydir, de*mene benzer. Görüldüğü gibi bu konuda birincisi el-Farisi'nin ikincisi ez-Ze-mahşeri'nin olmak üzere iki görüş vardır.
kelimesinin ra harfinin fethah okunması da iki şekildedir. Ya den haldir veya kelimesindeki ha ile mim'den haldir. Bu durumda şöyle demiş gibi oluruz: Kendilerine nimet verdiğin fakat üzerlerine gazap edilmemiş olanlannkine. Ya da istisna olduğu için nasbedilmiştir. Şöyle de*nilmiş gibi olur: Ancak kendilerine gazap edilmiş olanlannkine değil, Demek istiyorum ki fiili ile üstün okunması da caizdir. Bu şekilde bir açık*lama el-Halil'den nakledlmiştir. Bu Linki Görmeniz İçin SupersatForuma Uye Olmanız Gerekmektedir.