Sistem Ayarları



Sistem Ayarları

Windows'ta kullanılan Denetim Masası'nın Ubuntu'daki karşılığı Sistem Ayarları'dır. Dil ve erişebilirlik ayarları, kullanıcı hesapları, fare/klavye gibi donanımların ayarlanması, görünüm özelliklerinin değiştirilmesi gibi aklınıza gelebilecek her türlü ayarlama işlemleri buradaki seçenekler üzerinden gerçekleştirilmektedir. Sistem Ayarları'nı açmak için sağ üst köşedeki düğme içindeki Sistem Ayarları seçeneğini kullanabilirsiniz ya da önatınmı olarak başlatıcı çubuk üzerinde bulunan Sistem Ayarları simgesine tıklayabilirsiniz.
Ayrıca Unity masaüstü ortamını daha esnek bir şekilde özelleştirmek için Unity Tweak Toolaracını kurup kullanabilirsiniz.
Güvenlik

Ubuntu hem temel masaüstü kullanıcıları için hem de sistem yöneticileri için son derece güvenli bir ortam sunmaktadır. Ubuntu'ya sonradan yüklenilebilecek binlerce program, Ubuntu'nun kendi İnternet depolarında tutulur. Böylece kullanıcılar İnternet'teki herhangi bir siteden, bilimeyen bir kaynaktan yazılım indirmek zorunda kalmazlar. Böylece sisteme zarar verebilecek hasarlı ya da kötü niyetli yazılımların kurulmasının önüne geçilmektedir. Günümüzde Microsoft Windows'un da benzer bir sistemi kurabilmek için çalışmalar yaptığı bilinmektedir.
Ubuntu ve beraberindeki yazılımlar açık kaynak kodludur. Açık kaynak yapısı sayesinde güvenlik açıkları kolayca tespit edilerek kısa sürede onarılabilmektedir.
Virüsler

Ubuntu, Linux tabanlı bir işletim sistemidir. Zararlı yazılımların UNIX ve Linux sistemlerin mimarisinden kaynaklanan nedenlere sistemler arasında yayılması bir hayli zor olmakla birlikte imkansız değildir. Ayrıca Linux'ta kullanıcıların kurmak istikleri programları herhangi bir web sitesinden değil doğrudan dağıtımın resmi paket depoları üzerinden (Ubuntu Software arayüzü gibi) temin etmesi de bu sağlam yapıyı desteklemektedir. Linux, genel olarak diğer işletim sistemlerine nazaran oldukça güvenli bir sistemdir, bu yüzden günümüzde dünya genelinde sunucu sistemlerde en çok tercih edilen işletim sistemi Linux'tur.
Masaüstü ya da sunucu Linux sistemler üzerinde kullanılabilecek çeşitli bazı anti-virüs programları bulunabilir (örneğin ClamAV gibi). Ancak bu antivirüs yazılımları, Linux virüslerine yönelik değil Windows virüslerini tespit edip temizlemeye yöneliktir. Windows virüsleri Linux sistemlerde çalışamazlar ve sisteme herhangi bir zarar veremezler. Bu antivirüs yazılımlarına özellikle, e-posta sunucusu ya da dosya sunucusu olarak kullanılan Linux sistemlerde ihtiyaç duyulmaktadır.

Güvenlik duvarı

Ubuntu'da varsayılan olarak İnternet portları kapalı olduğundan kullanıcılar genellikle bir güvenlik duvarına ihtiyaç duyulmasalar da çeşitli gereksinimlerden dolayı Ubuntu ile birlikte UFW güvenlik duvarı aracı yüklü gelmektedir. Güvenlik duvarını bir arayüz üzerinden yönetebilmek için Ubuntu Software arayüzü aracılığıyla gufw paketini kurup kullanabilirsiniz.

Erişim hakları

Ubuntu, diğer Linux dağıtımları gibi UNIX sisteminin kullanıcı yetkilendirme standartlarını kullanır, bu standartlar sayesinde büyük sunuculardaki yüksek güvenlik özellikleri masaüstü Linux sistemler için de sıradan bir özellik olur. Linux sistemi, esinlendiği Unix gibi çok kullanıcılı bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bir Linux sistemi, aynı anda yüzlerce kullanıcı tarafından kullanılabilir ve bu kullanıcıların hiçbirisi bir diğerinin belge ve ayarlarına ulaşamadığı gibi hiçbir sistem kaynağına da izinsiz erişemez. Masaüstü Linux sistemler her ne kadar bu kadar çok kullanıcıyı hedeflemiyor ve bu imkanları pek kullanmıyor olsa da güvenlik açısından bu erişim güvenlik politikası aynen uygulanmaktadır.
Linux sistemlerde tüm yetkilere sahip bir yönetici hesabı bulunur ve bu hesabın kullanıcı adı "root"'dur. Root hesabı, Windows'taki sistem yöneticisi olan Administrator hesabına benzetilebilir. Ancak aralarındaki yetkilendirme sistemi farklı olduğundan root kullanıcısı ile diğer kullanıcılar arasındaki yetki farkı Windows'dakinden daha büyüktür. Ubuntu'da yetkili kullanıcı hakları elde etmek için oturumun (root) olarak açılmasına gerek yoktur. Zaten root olarak oturumun açılması, bazı sakıncalar barındırıyor olması nedeniyle varsayılan olarak engellenmiştir. Yetkili kullanıcı hakları gerektiren bir işlemi yapmak istediğinizde (örneğin bir yazılım kurmak istediğinizde), size yetkili kullanıcı şifresini soran bir pencere ile karşılaşırsınız. Bu pencerede yetkili kullanıcı şifresini girerek geçici olarak root yetkisi almış olursunuz.
Dosya dizin hiyerarşisi

Windows sistemlerde, her bir veri depolama aygıtının kendi kök dizinleri vardır (C, D dizinleri gibi), UNIX ve Linux sistemlerde ise tek bir kök dizin vardır. Ubuntu gibi Linux temelli işletim sistemlerinde tüm dosya ve dizinler "/" işaretiyle gösterilen kök dizinden başlayarak dallanıp budaklanır. Sabit disk bölümleri gibi çeşitli depolama ortamlarına yukarıda anlatıldığı gibi dosya yöneticisinde sol kenardaki aygıt listesi üzerinden kolayca erişilebileceği gibi dizin hiyerarşisinde /media ya da /mnt dizinleri üzerinden de ulaşılabilir.
Kök dizin altında bulunan "home" dizini içinde, sistemdeki her bir kullanıcı için kullanıcı adını taşıyan bir dizin bulunur. Örneğin "/home/ali" altında "ali" kullanıcısına ait dosyalar bulunur. Bu dizinlere o kullanıcının "Ev Dizini" denilir. Kullanıcı, parolasıyla sisteme giriş yaptıktan itibaren gerçekleştirdiği her işlemi pratikte bu dizinde gerçekleştirir. Oynanan oyunların puanları, İnternet geçmişi, sohbet kayıtları, kişisel dosyalar ve hatta arka plan resimleri, temalar ve benzeri ayarlar da her kullanıcıya ayrı ayrı ayrılmış bu alanda saklanır. Böylece hiçbir kullanıcı bir diğerinin seçimlerini değiştiremez ve diğer kullanıcıların özel dosyalarına erişemez.
Kullanıcı ev dizininiz içindeki bu türden ayar dosyaları birer gizli dosya olduğu için ilk bakışta göremezsiniz. Gizli dosyaları nasıl görünür hale getirebileceğinizi öğrenmek için alttaki konu başlığın bakınız.

Gizli dosyaların görüntülenmesi


Windows'ta olduğu gibi Ubuntu'da da normal ayarlar ile göremediğimiz gizli dosyalar vardır. Ubuntu'da gizli dosyaları geçici olarak görünür hale getirmek isterseniz bunun için Dosyalar dosya yöneticisini açıp imleci ekranın üstündeki çubuğa götürün (menüler görünür hale gelecektir). Ardından menü çubuğunda "Görünüm > Gizli dosyaları göster" düğmesine tıklamanız yeterlidir. Aynı iş için klavyeden sadece (Ctrl + H) tuş bileşimini de kullanabilirsiniz.
Eğer gizli dosyaları kalıcı olarak görünür hale getirmek istiyorsanız bunun için menü çubuğunda "Değiştir” menüsüne girin ve "Tercihler > Gizli ve yedek dosyaları göster” yolunu izleyin.
Ubuntu'da (Linux'ta) tüm gizli dosyaların dosya adının başında nokta karakteri bulunur, dolayısıyla adının başına nokta bırakılan herhangi bir dosya otomatikman gizli dosya haline gelir.
Disk yönetimi

Windows'ta Bilgisayar Yönetimi arayüzü içinde yer alan disk yönetim aracının Ubuntu'daki karşılığı Diskler (orijinal adıyla GNOME Disks) aracıdır. Ubuntu ile kurulu gelen bu araca ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna diskler yazabilirsiniz. Bu program aracılığıyla bilgisayarınıza bağlı tüm disk bölümlerini görüntüleyebilir, disk bölümlerini silebilir, biçimlendirebilir, bağlama-ayırma işlemleri yapabilir ve ayrıca disk kalıp dosyalarını (.iso, .img) sisteme bağlayabilirsiniz. Eğer disk yönetimi ile ilgili çok daha gelişmiş bir araç kullanmak isterseniz GParted uygulamasını yükleyebilirsiniz.
Disklerin açılışta otomatik bağlanması



Bağlanan aygıtların yanında resimdeki gibi ok işaretleri ortaya çıkar.

"Bağlamak" (İng. mount) demek, bir disk bölümünün kullanıma hazır hâle gelmesi demektir. Windows, bilgisayardaki disk bölümlerinin hepsinin açılışta otomatik olarak bağlayarak kullanılmasını sağlarken Linux dağıtımlarında ise bu durum seçimliktir, istenirse bazı disk bölümleri kullanıcı ilk erişimi sağlayana kadar çalıştırılmaz.
Ubuntu'da da durum böyledir. Ubuntu'da sistemi kurulu olduğu disk bölümü ile kullanıcı ev dizininin bulunduğu disk bölümleri dışındaki diğer tüm disk bölümleri, sistem açılışında otomatik olarak bağlanmazlar. Bilgisayarı çalıştırıp Ubuntu masaüstüne ulaştığınızda bu disk bölümleriniz aslında henüz sisteme bağlanmamış olur. Dosya yöneticisi üzerinden bu disk bölümlerine tıkladığınız anda o disk bölümü anında otomatik olarak sisteme bağlanır. Bu açıdan baktığımızda kullanıcıların bu konuda yapması gereken herhangi bir işlem yoktur. Ancak dosyalarınızı, açılışta otomatik olarak bağlanmayan bir disk bölümü içinde bulunduruyorsanız (yani kullanıcı ev dizini ya da sistemin kurulu olduğu disk bölümü dışında bir yerde bulunduruyorsanız), bu durumda ilk anda bazı küçük sıkıntılarla karşılaşabilirsiniz. Bu küçük sıkıntılara iki örnek verip ardından sorunu kalıcı olarak nasıl ortadan kaldırabileceğinizi anlatalım.
Örnek 1: Masaüstü duvar kağıdı olarak kullandığınız resim dosyası, açılışta otomatik olarak bağlanmayan bir disk bölümü içinde ise, bilgisayarı her yeniden başlattığınızda bu duvar kağıdının masaüstünden kaybolduğunu görürsünüz.
Örnek 2: Mesela müzik dosyalarınız kullanıcı ev dizini ya da sistem dosyalarının bulunduğu disk bölümü dışında başka bir disk bölümü içinde tuttuğunuzu ve müzik çalar uygulaması olarak örneğin Rhytmbox'ı kullandığınızı farz edelim. Bu durumda bilgisayarı her yeniden başlattığınızda Rhytmbox'ı açıp mevcut şarkı listenizdeki bir şarkıya tıklayarak çalmak istediğinizde şarkı çalmayacaktır, ancak dosya yöneticisi üzerinden o disk bölümüne bir kez tıklandıktan sonra şarkıların artık çalınabildiğini görürsünüz.
Bu gibi sıkıntıları kalıcı olarak ortadan kaldırmak için, belgelerinizi bulundurduğunuz disk bölümünü açılışta otomatik olarak bağlanacak şekilde ayarlamanız gereklidir. Bilgisayarınızdaki herhangi bir disk bölümünün açlışta otomatik olarak bağlanmasını sağlamak için Ubuntu ile kurulu gelen "Diskler" programını kullanabilirsiniz. Programa ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna "diskler" yazınız.


resim 1


resim 2
Programı açıp resim 1'de mavi çerçeve içinde gösterilen alandan, başlangıçta otomatik bağlamak istediğiniz disk bölümlerinden birinin üzerine tıklayın arından yine resim1'de kırmızı çerçeve ile gösterilen ayar düğmesine tıklayın ve açılan menüdeki "Bağlama Seçeneklerini Düzenle" seçeneğini kullanın. Bu işlemi yaptığınızda resim 2'deki pencere karşınıza gelecektir. Burada bağlanma seçeneklerini şekildeki gibi açık hale getirip Tamam düğmesine basın.
Disk birleştirme

Ubuntu'da Windows'taki gibi bir disk birleştirme aracı bulunmamaktadır, çünkü disk birleştirmeye Windows'taki gibi ihtiyaç duyulmaz. Ubuntu ve diğer pek çok Linux dağıtımı Ext dosya sistemini kullanmaktadır. Ext biçimli bölümlerdeki dosyalar Windows'ta kullanılan NTFS ya da FAT gibi dosya sistemlerinde farklı bir dağılımla kaydedildiğinden parçalanma daha kayıt sırasında önlenmiş veya en aza indirilmiştir.
Sistem süreçlerini görüntülemek ve sonlandırmak

Windows'da, çalışmakta olan programların listelenmesi, istenilen bir programın sonlandırılıması gibi amaçlar için kullanılan Görev Yöneticisi'nin Ubuntu'daki karşılığı Sistem Gözlemcisi'dir. Seçke menüsünde arama kutucuğunu kullanarak Sistem Gözlemcisi'ni açabilirsiniz. Cevap vermeyen bir programı Sistem Gözlemcisi arayüzünü açarak sonlandırabileceğiniz gibi bunun yerine xkill komutuna önceden bir kısayol tanımlayarak, çok daha pratik bir şekilde programları sonlandırabilirsiniz.
Komut satırı kullanımı

Ubuntu'da günlük kullanım için komut satırı araçlarının kullanılmasına genel olarak gerek yoktur. Ancak bazı durumlarda komut satırı kullanmaya zorunlu olarak ihtiyaç duyulabilir. Örneğin bir hatanın tespiti için ve çözümlenmesi için komut satırı kullanmak zorunlu olabilir.
Ubuntu'da Uçbirim adı verilen komut satırı penceresine ulaşmak için seçke menüsünde arama kutucuğuna uçbirim yazabilirsiniz ya da klavyeden Ctrl+Alt+T kısayolunu kullanabilirsiniz.