Çankaya günýþýðýna çýkmamýþ fotoðraflarý toplayýp yayýmladý

Cumhurbaþkaný Ahmet Necdet Sezer, Köþk'e veda etmek üzere olduðu bugünlerde yedi yýldýr sürdürdüðü bir çalýþmayý yayýmladý: "Atatürk Terekesi" çalýþmasý altýnda Atatürk'ün tüm eþyalarý belgelenip kayýt altýna alýndý; bu liste, Ata'nýn bulunan tüm fotoðraflarýyla birlikte arþive kazandýrýldý


Geçen yýl bir araþtýrma için Çankaya Köþkü'ne gittiðimde görmüþtüm bu fotoðraflardan birkaçýný... Doðrusu hayretler içinde kalmýþtým.
Ýnsan bunca yýl Atatürk ve yakýn Türkiye tarihi üzerine belgeseller yapýnca arþivlerdeki görsel malzemeye kýsmen aþina oluyor.
Bunlar, hiç görmediðim karelerdi.
Nitekim Çankaya'daki yetkili söz konusu fotoðraflarýn, Köþk'ün özel fotoðrafçýsý tarafýndan çekilen ve bugüne dek yayýmlanmayan pozlar olduðunu söyledi.
O günden beri heyecanla bu arþivin açýlacaðý günü bekliyordum.
O gün, -biraz da manidar bir þekilde- tam Ahmet Necdet Sezer'in Köþk'ten ayrýlacaðý aya denk geldi.
Ve Atatürk'e ait 26 bin fotoðraflýk arþiv günýþýðýna çýkarýldý.

Nasýl derlendi?
Süreç, Sezer'in Köþk'ü devraldýðý
2000 yýlýnda baþladý.
Basýnda Atatürk'ün bazý eþyalarýnýn kayýp olduðu yolunda haberler yayýmlanýyordu. Müzayedelerde Atatürk eþyalarý, fotoðraflarý, mektuplarý satýþa çýkýyordu.
Köþk'te kaydý bulunan eþyalar bir baþka il müzesinde saklanýyordu.
O zaman fark edildi ki, devletin elinde bir "Atatürk envanteri" yoktur. Yani hangi kurumda Ata'ya ait ne olduðunun kaydý tutulmamýþtýr.
Kargaþa oradan kaynaklanmaktadýr.
Bunun üzerine bir "Atatürk envanteri" (yeni deyimle "tereke"si) oluþturabilmek için seferberlik baþlatýldý.
Çankaya önce kendi kayýtlarýný inceledi. Köþk'ün emekliye ayrýlmýþ arþiv yetkilileriyle konuþuldu. Kendisinden geriye kalan özel aný ve fotoðraflarý ile giysileri dahil tüm malvarlýðý, 3. Sulh Hukuk Hakimliði'nce kayýt altýna alýnmýþtý.
1937 sayfalýk bu arþiv açýldý; bilgisayara girildi.
Listedeki eþyalarýn peþine düþüldü.
Ýlgili tüm kurumlara yazý yazýldý. Yurttaþlara duyuru yapýldý.
Ellerinde Atatürk'e dair ne varsa bildirmeleri istendi.
Ve zaman içinde cevaplar gelmeye, baðýþlar yaðmaya baþladý.

Ortaya çýkan eþyalar
Görünen oydu ki, eþyalarýn çoðu kayýt altýndaydý.
Saptanan hemen tüm eþya, kardeþi Makbule Haným dahil herhangi bir mirasçýsýna býrakýlmadýðý için, doðrudan halka ve devlete kalmýþtý.
Makbule Haným kendisinde kalan eþyalarý da, isteyen kuruluþlara baðýþlamýþ, bu eþyalar 15 ayrý kuruma daðýlmýþtý.
Mesela Ýstanbul Belediyesi'nin elinde bu yolla baðýþlanmýþ 62 parça Atatürk eþyasý vardý.
Köþk'teki eþyalarýn bir kýsmý Anýtkabir'e, Ziraat Bankasý'na, Türk Ocaðý'na, belediyelere veya baþka kurumlara gönderilmiþti. Onlar da sergileyemedikleri eþyalarý baþka kurumlara yönlendirmiþlerdi.
O arada bazý deðerli eþyalar da daðýlmýþ gitmiþti. Örneðin Atatürk'ün tek daktilosu Konya Müzesi'ne yollanmýþtý.
Ona ait bir yorgan, Adapazarý Müzesi'nden çýkmýþtý.
Kitaplarýn bir kýsmý Türk Dil Kurumu'nda, Türk Tarih Kurumu'nda, il halk kütüphanelerindeydi.
Köþk, bu çalýþma sonunda kaydý bulunan eþyalarýn bir dökümünü yaptý ve geçen hafta tüm bunlarý "Atatürk Terekesi" baþlýklý bir kitapla yayýmladý.


Sürpriz fotoðraflar
Fotoðraflara gelince...
Ayný þekilde Köþk'teki fotoðraflar, albümler tarandý.
300 fotoðraf bulundu.
Sonra ilgili kurumlara yazýldý. Onlardan ellerindeki fotoðraf malzemesini yollamalarý istendi.
TRT'den Ordu Foto Film'e, Basýn Yayýn Genel Müdürlüðü'nden Anýtkabir'e kadar devlet kuruluþlarýndan gelen fotoðraflar arþive eklendi.
Özel arþivler açýldý.
81 il valiliði yaný sýra 30 farklý kiþi ve kurumdan 26 bin 604 fotoðraf derlendi.
Cemal Iþýksel, Weinberg gibi önemli fotoðrafçýlarýn albümlerinin yaný sýra gazete arþivleri ve Sipa Press gibi dünyanýn itibarlý fotoðraf ajanslarýnýn koleksiyonlarý da tarandý.
Çok kýymetli cam negatiflere ulaþýldý.
Bu arada Köþk'ün görevlileri müzayedelere katýlýp bazý fotoðraflar satýn aldýlar.
Yedi yýllýk bu çalýþmanýn sonunda 57 bin karelik dev bir arþiv oluþturuldu.
Buradan en iyi fotoðraflar ayýklandý.
Nerede, kaç yýlýnda, kim tarafýndan çekildiði araþtýrýldý.
Fotoðraf derleme çalýþmasý sýrasýnda deðiþik arþivlerde farklý bilgilerle yeralan bazý fotoðraflara ait gerçek bilgiler ortaya konduðu gibi, kimi fotoðraflarýn öncesi ve sonrasý da belgelenerek öyküler tamamlanmýþ oldu.
Ve fotoðraflar Cumhurbaþkanlýðý Genel Sekreterliði tarafýndan Atatürk'ün 125'inci doðum yýldönümü anýsýna iki CD'de toplandý.
"Atatürk Terekesi", "Atatürk'ün Kitaplýðý", "Atatürk'ten Kültürel Miras: Çankaya Köþkü Halýlarý" da kitap haline getirildi.
Þimdi Köþk, yedi yýllýk bir dev çalýþmayý bitirmiþ ve Atatürk'ün arþivini nihayet belgelemiþ olmanýn huzuru içinde yurttaþlardan ya da kurumlardan gelecek yeni baðýþlarý bekliyor.

Sofra þefinin objektifinden
Çalýþmanýn en önemli sürprizi bir özel arþivden çýktý:
Köþk'te Atatürk devrinde 13 yýl sofra þefi olarak çalýþan ve Ata'nýn büyük güvenini kazanan Ýbrahim Ergüven, görev yaptýðý süre içinde sürekli fotoðraf da çekmiþ ve bunlarýn negatiflerini 1938'den 2003'e kadar 65 yýl saklamýþtý.
Köþk müracaat edince, 103 yaþýnda ölen Ergüven'e ait 65 makara fotoðraf Çankaya'ya baðýþlandý. Bunlar tab edildi. Ve Atatürk'ün hiç görülmemiþ fotoðraflarý böylece ortaya çýkarýldý.
Bazý örnekleri bu sayfada ilk kez yayýmlanan 2 bin 300 fotoðraflýk bu koleksiyon, Köþk arþivinin en nadide parçalarýný oluþturdu.