Elektronik Devre Elemanları

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:03

Direnç

Elektoniğin en temel elemanlarından olan dirençlerin değerinin okunabilmesi için renk kodlarını bilmek gerekir. Az biraz elektronikle ilgilenen herkezin bildiğini tahmin ettiğim bu kodları yinede bilmeyenler için vermekte fayda görüyorum.
Siyah 0

Kahve 1
Kırmızı 2
Turuncu 3 Özel dirençler hariç normal olarak dirençlerin üzerinde 4 renk bulunur bu renk çubukları bir kenara yakındır. Yakın olan kenarı sola alırız. Okumaya solda yakın olan taraftan başlarız. İlk renk çubuğunun rengini aynen yazarız. 2. renk çubuğunun rengini de aynen yazarız.3. renk çubuğunun değeri kadarda sıfır ekleriz. Son renk direncin toleransını gösterir değerinde etkisi yoktur.
Sarı 4
Yeşil 5
Mavi 6
Mor 7 Örneğin renkler yukardaki gibi 3 ü de kırmızı olursa direncin değeri 2200 ohm yani 2.2 kohm olur
Gri 8
Beyaz 9

Direnç Renk Kodları

Direnç üzerindeki renkleri değerlendirirken A, B, C, D ve T sırasına göre gitmeye dikkat etmek gerekmektedir. Bu sıralamaya göre yapılacak hesaplama sonucunda elde edilen direnç değeri Ohm olarak bulunacaktır. (10°=1 'dir.)

Metal Film Dirençte:

Karbon Dirençte:

Değeri Üzerinde Yazılı Dirençler

Bazı üreticiler renk kodu yerine direnç değerlerini yazmayı tercih etmektedirler. Bunlardan bir kısmı doğrudan direnç değerini ve toleransını yazdığı gibi, bazıları da harf kodu kullanmaktadır.

Direnci gösteren harfler: R = Ohm, K = KiloOhm, M = MegaOhm

Tolerans harfleri: F = ±%1, G = ±%2, J = ±%5, K = ±%10, M = ±%20

Kodlama Üç Şekilde Olmaktadır;

1- 1000 Ohm 'a kadar olan dirençler için R harfi kullanılır.

Kodlama 3 adımda yapılır:

R 'den önce gelen sayı "Ohm" olarak direnci gösterir.
R 'den sonra gelen sayı direncin ondalık bölümünü gösterir.
En sondaki harf toleransı gösterir.

Örneğin:

6R8J = 6.8 ±%5
R45G = 0.45 ±%2

2- 1K 'dan 1M 'a kadar olan dirençler için "K" harfi kullanılır.

Örneğin:

3K0K = 3±%10 K
2K7M = 2.7±%20 K

3- 1M 'dan yukarı dirençlerde de "M" harfi kullanılır.

Direnç Standartı:

Tablo 1.3 'te görüldüğü gibi, dirençler standart değerlerde üretilir.

Tolerans yüzdeleri, "E" seri numarasından anlaşılır.

İhtiyaca göre bu dirençlerin 10, 100, 1000 katları alınır.

4-5 renkli direnç kondansatör hesaplamak artık çok kolay proğram burada

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:06

Dirençlerin yapıldığı maddeye göre sınıflandırılması

Karbon, film ve tel dirençlerin açıklamaları...

Karbon karışımlı dirençler Şekil 1'de görüldüğü gibi toz hâlindeki karbonun, dolgu maddesi ve reçineli tutkal ile karışımından yapılmış direnç çeşididir. Karbon dirençlerin hata (tolerans) oranları yüksektir ve kullanıldıkça (eskidikçe) direnç değerleri de değişir. Değişim zaman içinde ± % 20’lere kadar yükselebilir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn009.1.gif[/IMG]Şekil 1

Film (ince tabakal&#305 dirençler

Film (ince tabakal&#305 dirençler Seramik bir çubuğun üzerinin elektrik akımına karşı direnç gösteren madde ile kaplanmasıyla elde edilen direnç çeşididir. Şekil 2'de film direncin yapısı gösterilmiştir. Uygulamada kullanılan film direnç çeşitleri şunlardır:

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn009.3.gif[/IMG] Şekil 2

Karbon film dirençler,
Metal oksit film dirençler,
Metal cam karışımı film dirençler,
Cermet (ceramic-metal) film dirençler,
Metal film dirençler

Film tipi dirençlerin hata oranları ± % 0,1-2 gibi çok küçük olabilmektedir. Ayrıca bu tip dirençlerin yük altındaki kararlılıkları da çok iyidir. O nedenle bu tip dirençler hassas yapılı elektronik devrelerde yaygın olarak kullanılırlar.

Tel sarımlı (ta&#351)dirençler
Krom-nikel, nikel-gümüş, konstantan, tungsten, manganin gibi maddelerden üretilmiş tellerin ısıya dayanıklı olan porselen, bakalit, amyant benzeri maddeler üzerine sarılmasıyla yapılan dirençlerdir. Taş dirençler büyük güçlü olduğundan yüksek akım taşıyabilirler. Resim 1'de görülen taş dirençlerin büyük güçlü olması, bu elemanların etrafa yaydığı ısının da artmasına yol açar. İşte bu nedenle sıcaktan etkilenen elektrolitik kondansatör, diyot, transistör, entegre gibi elemanlar taş dirençlerin çok yakınına konmaz (monte edilmez).

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn009.2.jpg[/IMG] Resim 1

Uygulamada kullanılan bazı taş (tel) dirençlerde, aşırı akım geçişi durumunda diğer devrelerin zarar görmesini engellemek amacıyla yapılmış termik düzenekler vardır.

Resim 1'de görüldüğü gibi direncin gövdesi üzerinde aşırı akım sonucu oluşan ısı lehimi eritir. Direnç gövdesindeki iki uç birbirinden ayrılır ve akım geçişi durur. Sigortanın atması (lehimin erimesi) dirençten aşırı akım geçişi olduğunu gösterir. Onarım yapılırken ayrılan kısmı tel kullanarak birbirine bağlamak çok sakıncalıdır. Bu yapıldığında koruma düzeneği bir daha görev yapamayarak devrenin başka kısımlarının bozulmasına yol açar.

Karbon ve tel sarımlı dirençlerin teknik özellikler bakımından karşılaştırılması

Karbon dirençler Tel sarımlı (ta&#351)dirençlerBüyük değerli direnç yapmaya uygundur.Küçük değerli dirençleri yapmaya uygundur.Küçük akımlı devrelerde kullanılır.Büyük akımlı devrelerde kullanılır.Direnç değeri renk koduyla belirtilir.Direnç değeri gövde üzerinde yazılıdır.Güçleri 1/10 W-5 W arasında değişir.Güçleri 2 - 225 W arasındadır.

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:09

Kademeli dirençler nelerdir ? Kademeli dirençler ve direnç kutularının açıklamaları....

Kademeli Dirençler

Bir gövde içine yerleştirilmiş dirençten çok uç çıkarılarak yapılan elemanlara kademeli direnç denir. Şekilde kademeli direnç sembolleri ve sekiz uçlu kademeli direnç örneği, resimde ise uygulamada kullanılan kademeli direnç çeşitlerine yer verilmiştir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn011.1.gif[/IMG][IMG]http://www.***********/hs/notes/tn011.2.gif[/IMG]Kademeli direnç sembolleriKademeli direncin iç yapısı

Çeşitli kademeli dirençler

Kademeli direnç çeşitleri

a. Çok ayaklı kademeli dirençler

Bir gövde içine yerleştirilmiş bir kaç adet dirençten oluşur. Çok ayaklı olup, bir kaç farklı değerde direnç elde etmeye yarar. Bu tip dirençler, devrelerde gerilim bölücü olarak kullanılır. Resimde kademeli direnç örnekleri verilmiştir.

b. Direnç kutuları

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn011.3.jpg[/IMG]Kalibrasyon (ayar) işlerinde ve deney yapmada kullanılan elemanlara direnç kutusu denir. Bir kutu içine yerleştirilmiş olan dirençlerin değeri ayar düğmeleriyle değiştirilerek istenilen değerde direnç elde edilebilmektedir. Örneğin 10'lu direnç kutularında her biri 1-10 arasında adımlandırılmış 5 kademe komütatörü vardır. Komütatörlerin adımları, eşit değerlikli dirençleri, sıralı olarak devreye alır ya da çıkartır. Komütatörün kontrol ettiği 10'lu direnç grupları ise birbirine seri bağlıdır.

Direnç kutusu üzerinde bulunan komütatörlerin her biri bir direnç değerini ifade eder. Şöyle ki; birinci komütatörde dirençler birer birer artar. Yani 6ohm elde etmek için komütatör 6. konuma getirilir. İkinci komütatörde ise kademeler 10'ar 10'ar yükselir. 30ohm elde etmek için bu komütatörü 3.kademeye getirmek gerekir.

Bu sisteme göre 33257 ohm luk direnç elde etmek için komütatörler şu kademelere getirilir:

5. komütatör: 3x10.000

4. komütatör: 3x1000

3. komütatör: 2x100

2. komütatör: 5x10

1. komütatör: 7x1

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:10

Ayarlı dirençler nelerdir ?

Dirençlerin üretim şekline göre sınıflandırılması

Ayarlı (değişken değerli) dirençler

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn008.1.jpg[/IMG] Resim 1

Direnç değerleri, hareket ettirilebilen orta uçları sayesinde ayarlanabilien elemanlardır. Bu elemanlar yüksek dirençli tel sarımlı ya da karbondan yapılırlar. Karbon tip ayarlı dirençler resim 1-a'da görüldüğü gibi, karbon karışımlı disk biçiminde yapılır. Direnç görevini, sıkıştırılmış kağıt ya da disk şeklindeki karbon üzerine ince bir tabaka şeklinde kaplanmış karbon karışımı yapar. Karbon diskin kesilerek elde edilmiş iki ucuna bağlantı terminalleri takılır. Üçüncü uç, esnek gezer kontak biçiminde olup, disk üzerine sürtünerek döner ve istenilen direnç değerinin elde edilmesini sağlar. Bazı tiplerde gezer uç resim 1-ç'de görüldüğü gibi doğrusal kaymalı şekilde de olabilir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn008.2.gif[/IMG]Resim 2

Ayarlı dirençlerin yüksek akım ve gerilimlere dayanıklı olanlarına ise reosta denir. Reostalar, devrede akım, gerilim ayarı yapmak için kullanılan dirençlerdir. Resim 2'de reostalar görülmektedir.

Ayarlı direnç çeşitleri

Potansiyometreler (pot)

Direnç değerleri, dairesel olarak dönen bir mil ya da sürgü kolu aracılığıyla değiştirilebilen elemanlara potansiyometre denir. Şekil 1.11'de potansiyometre sembolü, resimde potansiyometrenin iç yapısı ve potansiyometre örnekleri verilmiştir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.1.jpg[/IMG]

Uygulamada kullanılan potansiyometre çeşitleri şunlardır:

I. Anahtarlı potansiyometre

Bir anahtar ile potansiyometre aynı gövdede birleştirilip hem açma kapama hem de akım ayar işlemini yapabilen elemana anahtarlı pot denir. Resimde görülen anahtarlı potlar radyo, teyp, dimmer ve benzeri gibi aygıtlarda kullanılır.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.2.jpg[/IMG]

II. Stereo (steryo) potansiyometre

İki potansiyometrenin bir gövde içinde birleştirilmesiyle yapılmış olup, stereo (steryo, iki yollu) ses devrelerinde kullanılan elemanlardır. Resimde stereo potansiyometre örnekleri görülmektedir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.3.jpg[/IMG]

III. Oto radyo teyp potansiyometresi

Taşıtlardaki radyo teyplerde kullanılan potlar çoklu yapıdadır. Yani bir mil üzerine bir kaç adet pot ve açma kapama (on off) anahtarı monte edilmiştir. Bu potlar, ses, balans, fader (ön-arka) fonksiyonlarını yerine getirirler.

Trimpot (trim, trimer direnç)

Direnç değerinin ara sıra değişmesinin gerektiği devrelerde kullanılan elemandır. Yapı olarak potansiyometrelere benzer. Direnç değerleri düz ya da yıldız uçlu tornavidayla değiştirilebilir. Şekilde trimpot sembolleri ve trimpot örnekleri verilmiştir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.4.gif[/IMG]

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:12

Vidalı tip (çok turlu) ayarlı direnç

Sonsuz dişli özellikli vida üzerinde hareket eden bir tırnak, kalın film yöntemiyle oluşturulmuş direncin üzerinde konum değiştirerek direnç ayarının yapılmasını sağlamaktadır. Hareketli olan tırnak potansiyometrenin orta ucudur. Bu tip ayarlı dirençlerle çok hassas direnç ayarı yapılabilir.Resimde vidalı tip ayarlı direnç görülmektedir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.5.gif[/IMG]

Ayarlı dirençlerin direnç değişim karakteristikleri

Ayarlı dirençler, kullanılacakları devreye göre üç ayrı özellikte üretilirler.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.6.gif[/IMG]Şekil 1

a. Direnç değerleri lineer (doğrusal) olarak değişen ayarlı dirençler

Direnç değerleri sıfırdan itibaren doğrusal (eşit adım, eşit direnç) olarak artar. Gövdelerinde LIN (lin)sözcüğü bulunur. Örneğin üzerinde LIN 220 k yazılı olan bir pot lineer özellikte ve 220 kohm değerindedir. LIN yazılı dirençlerde değişim düzgünolmaktadır.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.7.gif[/IMG]Şekil 2

Lineer potansiyometreler, güç kaynağı, zamanlayıcı vb. devrelerinde kullanılırlar. Lineer potansiyometrelerde direncin değişim şeklini anlayabilmek için şekil 1 ve şekil 2'ye bakınız.

b. Pozitif logaritmik (poz. log.) özellikli ayarlı dirençler

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.8.gif[/IMG]Direnç değerleri sıfırdan itibaren logaritmik (eğrisel) olarak artar. Ayar milinin ileri hareketiyle direncin değişiminin logaritmik olabilmesi için karbon maddesinin yoğunluğu da logaritmik olarak değişecek şekilde ayarlanmıştır. İnsan kulağı logaritmik yapıda olduğundan sesle ilgili elektronik devrelerde (radyo, TV, yükselteç vb.) bu tip dirençler kullanılır. Gövdelerinde LOG ya da POZ. LOG sözcüğü bulunur. Volüm (ses) kontrolünde lineer bir pot kullanılırsa, ses yavaş yavaş açılırken, önceleri hiç artmıyormuş gibi olur. Potun son bölmesinde ise ses birden artar. Bunun nedeni insan kulağının logaritmik bir organ olmasındandır. Aslında ses lineer bir potta eşit olarak artmaktadır. Ancak insan kulağı zayıf seslere karşı hassas, kuvvetli seslere karşı giderek daha az duyduğundan algılama hatası söz konusu olmaktadır. Logaritmik bir pot ile yapılan ses ayarı ise kulak tarafından çok iyi algılanabilmektedir. Pozitif logaritmik potansiyometrelerde direncin değişim şeklini anlayabilmek için şekil 1'e bakınız.

c. Negatif logaritmik (neg. log) özellikli ayarlı dirençler

Direnç değerleri sıfırdan maksimum (en yüksek) değere doğru logaritmik (eğrisel) olarak artar. POZ. LOG. özellikli dirençlere çok benzerler. Yalnızca direncin değişim şekli sıfırdan itibaren biraz daha hızlıdır. Gövdelerinde LOG ya da NEG. LOG sözcüğü yer alır. Negatif logaritmik potansiyometrelerde direncin değişim şeklini anlayabilmek için şekil 1'e bakınız.

Ayarlı dirençlerin kullanım alanları

a. Akım ayarlayıcı (sınırlayıc&#305[IMG]http://www.********.com/images/smilies/wink.gif[/IMG] olarak kullanma

Ayarlı dirençler kullanılarak herhangi bir devreden geçen akımın değeri ayarlanabilmektedir. Şekilde görülen bağlantı yapılıp potun orta ucu hareket ettirilirse alıcıdan geçen akımın değerinin değiştiği görülür.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.9.gif[/IMG]

b. Gerilim ayarlayıcı olarak kullanma

Ayarlı dirençler kullanılarak herhangi bir devreye uygulanan gerilimin değeri ayarlanabilmektedir. Şekilde görülen bağlantı yapıldıktan sonra ayarlı direncin orta ucu hareket ettirilirse alıcıya uygulanan gerilimin değerinin değiştiği görülür.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.10.gif[/IMG]

Ayarlı dirençlerin sağlamlık testi

Ohmmetrenin probları şekil-a'da görüldüğü gibi ilk önce ayarlı direncin kenar uçlarına dokundurularak eleman üzerinde yazılı direnç değerinin doğru olup olmadığına bakılır. Daha sonra şekil-b'de görüldüğü gibi problarından birisi ayarlı direncin hareketli ucuna, diğeri de sırayla kenarlarda bulunan sabit uçlara değdirilir. Orta ve kenar uçlara problar değdirilirken ayarlı direncin mili çevrildiğinde (ya da sürgüsü hareket ettirildiğinde) direnç değerinde değişim görülürse elemanın sağlam olduğu anlaşılır.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn010.11.gif[/IMG]

**SAFRAN** · 23-01-2006, 23:14

Sabit değerli dirençler

Bu dirençler, üzerlerinden geçen akım ve gerilimin değerine göre farklı direnç göstermezler. Ayrıca, dışarıdan yapılan etkiyle (mekanik ya da elektriksel) dirençleri değiştirilemez.

Sabit değerli dirençler 0,1 Ohm dan 22 MOhm a kadar değişik değerlerde ve çeşitli güçlerde üretilir. Ancak bu, her değerde direnç üretilir anlamına gelmez. Uygulamada standart değerlere sahip dirençler karşımıza çıkar. Eğer standart dışı değerde bir dirence gerek duyulursa seri ya da paralel bağlama yapılır. Ya da ayarlı direnç kullanılır.

Entegre tipi dirençler

Çok karmaşık devrelerde bir çok direnç bir gövde içinde toplanarak montaj kolaylığı sağlayan direnç modülleri kullanılır. Bu tip dirençlerin bağlantısını doğru yapabilmek için üretici firmaların kataloglarına bakmak gerekir. Şekilde entegre tipi direnç örneklerine yer verilmiştir.

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn008.4.gif[/IMG]

SMD tip (surface mounted device, yüzeye monte edilmiş eleman) dirençler

SMT (surface mount technology, yüzey montaj teknolojisi) yöntemiyle üretilmiş küçük boyutlu elemanlardır. SMD dirençlerin güç ve akım değerleri çok küçük olduğundan düşük akım çeken devrelerde (osilâtör, tuner, kumanda devreleri) kullanılmaya uygundurlar. Bu tip dirençleri söküp takmak için hassas çalışmak ve ince uçlu kaliteli havyalar kullanmak gerekir. Resimde SMD dirençler verilmiştir. SMD dirençlerin omaj değeri gövde üzerine yazılan rakamlarla ifade edilmektedir. Değer belirtmede kullanılan rakamların en sonda olanı çarpandır. Bunu örneklerle açıklarsak, 180 = 18ohm, 332 = 3300ohm, 471 = 470ohm

[IMG]http://www.***********/hs/notes/tn008.5.gif[/IMG]