Lehim Nasýl Yapýlýr ?


Lehimleme, metallerin, erime noktasý düþük olan bir alaþým metal kullanýlarak birleþtirilmesi olarak tanýmlanabilir. Baþka bir deyiþle, lehimleme erime noktasý düþük olan yumuþak bir metal, diðer iki metali birbirine tutkalla yapýþtýrýlýr gibi eklenmesinde kullanýlmasýdýr. Lehimleme, elektrok-elektronikle ilgili herhangibir konuda hobi olsum profesyonel olsun çalýþmak isteyen herkesin kesinlikle sahip olmasý gereken bir beceridir. Kullanýldýkça artan ve zamanla geliþen bir beceri olduðu da kesin olarak söylenebilir. Yani, iyi lehimlemek için bolca denemek gerekir.

Bu yazý, birkaç basit adýmda size lehimlemeyi öðretmeyi amaçlamaktadýr. Yazýnýn sonunda ise lehimlemenin püf noktalarýna kýsaca deðinilecektir.

Adým adým lehimleme.

Adým 1: Araç - Gereç
Lehimleme yapabilmeniz için öncelikle iki þeye ihtiyacýnýz vardýr; Bir havya ve biraz lehim. Havya, lehimi eritmek için kullanacaðýnýz, yüksek sýcaklýða sahip bir ucu olan kaleme benzer bir araçtýr. Ama kalem gibi ucundan deðil (ucu yakar ) ahþap veya plastik türevlerinden olan sapýndan tutulur. Watt ile ifade edilen deðiþik güçlerde olabilirler. 15-30 Watt aralýðýndaki havyalar elektronik için gereken hemen tüm PCB lehimleme iþlerini baþarýyla halledebilirler. Daha yüksek güçlü havyalar da kullanýlabilir tabi, ama o durumda baskýlý devrenizi veya lehimlediðiniz devre elemanýný yakarak hasara uðratma riskini de kabul etmiþ olursunuz.

Bir de lehim tabancasý denen, tabanca þeklinde kabzasý olan havyalar vardýr. Bunlarý kullanmanýzý tavsiye etmiyoruz. Çok yüksek güce sahip olan bu havyalar, lehimleme ucundan, sadece tetiðine basýldýðý zaman ýsýnacak þekilde yüksek akýmlar akýtýrlar. Bu akýmlar aktýðý sürece sýcak uçta istenmeyen gerilimler de oluþur ve bu gerilimler lehimlemekte olduðunuz devre elemaný için tahrip edici etki yapabilir.

Lehim seçimi de oldukça önemlidir. Lehim teli içerisinde bulunan tüp veya tüplerde asit içeren lehimleriAsla kullanmayýnýz. Bu tür lehimler, devre elemaný bacaklarý ve baskýlý devre yollarý ile reaksiyona girerek devrenizde zaman içerisinde kýsa devre rotalarýn oluþmasýna yol açacaklardýr. Elektronikte kullanýlmaya en uygun lehim teli ise içerisinde birden fazla ince kanalda reçine türü bir lehim alýþtýrýcýsý taþýyandýr. =0.5 veya 0.75mm kalýnlýðýndaki lehim tellerinden kullanýrsanýz lehimleme daha da kolaylaþacaktýr. Daha kalýnýný aldý iseniz, onu bitirene kadar zor lehim yapacaksýnýz demektir. Özellikle de havyanýz düþük güçlü ise.


Lehim teli içerisindeki reçine malzeme ýsýndýðý zaman, ciðerleriniz ve gözleriniz için zararlý olan bir duman çýkartacaktýr. Bu yüzden asla kapalý ve dar alanlarda lehim yapmayýn. Lehim yaptýðýnýz odayý havalandýrýn ve hatta, tam dumanýn çýktýðý yerden hava emecek minik bir havalandýrma faný kullanýn.

Havyanýn ucundaki erimiþ lehim de oldukça tehlikelidir. Akýþkan halde olacaðý için havya ucundan damlayabilir veya havyanýn ani bir hareketi ile saða sola sýçrayabilir. Göze sýçramasý durumu sizi üzebilir, onun için dikkatli olmayý bir an bile unutmayýn. Alýþma süresince koruyucu gözlük takmak kesin çözüm olabilir.


Adým 2: Yüzeyin Hazýrlanmasý:
Eðer saðlam ve düþük dirençli bir lehim elde edilebilmesi için yüzeylerin temizliði çok önemlidir. Lehimlenecek tüm yüzeyler, iþlem öncesinde tel fýrça, çok ince zýmpara, çelik yünü vs gibi aþýndýrýcý malzemelerle temizlenmeli, sonra da alkollü veya tinerli pamukla silinmelidir.

Elinizde hiçbiri yoksa, hani þu eskiden kullandýðýmýz, yeþil renkli kaba kurþun kalem silgileri vardýr. onlardan bulun bir rafýn çekmecenin köþesinden. onunla lehimlenecek yüzeyleri SiLiN. iþ görecektir.

Komponent bacaklarýna da bir göz atmayý unutmayýn. Depolandýklarý yerlerin nemi dolayýsý ile zaman içerisinde korozyona uðramýþ olabilirler. eðer öyle ise, onlarý da SiLMEYi unutmayýn.

Adým 3: Devre Elemanlarýnýn Yerleþtirilmesi
Devre elemaný ve plaket lehim yüzeyinin temizlenmesinden sonra, elemanýnýzý yerleþtirmeye hazýrsýnýz demektir. Elemaný, bacaklarýný pcb deki deliklere uyacak þekilde büktükten sonra yavaþça yerine itelim. Yerine taktýðýmýz elemanýn lehimleme esnasýnda yerinden çýkmamasý için, pcb nin arka tarafýndan çýkan bacaklarýný 45° açý ile bükebilirsiniz. Elemanýn yerleþtirilmesi sizce bitti ise ve eleman düþmeden yerinde durabiliyorsa bir sonraki adýma geçebilirsiniz.



Adým 4: Isý Uygulanmasý
Havyanýn ucunda çok az bir miktar lehimi eritelim. Bu minik erimiþ lehim parçasý, havya ucundaki ýsýnýn eleman bacaðýna ve pcb deki lehimlenecek bakýr yüzeye geçiþini kolaylaþtýracaktýr. Fakat lehimlenmeyi saðlayacak asýl lehim deðildir. Þimdi, eleman bacaðýný ve lehim yüzeyini ýsýtmaya hazýrsýnýz. Havyayý, hem pcb deki bakýra hem de eleman bacaðýna ayný anda deðecek bir þekilde tutup her iki yüzeyi de ýsýtalým. Normal boyutta elemanlar ve lehim yüzeyleri için 1-2 saniyelik bir ýsýtma süresi yeterlidir. Yüksek güçlü, kalýn bacaklý elemanlar ve bunlara göre hazýrlanmýþ pcb ler için bu süre biraz daha uzayabilir.



Adým 5: Lehimin uygulanmasý ve soðutma
Devre elemanýnýn bacaðý ve lehim yüzeyi yeterince ýsýndýðýnda lehim uygulamaya hazýrsýnýz demektir. Lehim telinin ucunu, havya ile hala ýsýtmakta olduðunuz eleman bacaðý ve lehim yüzeyi ikilisine dokundurun. Havya ucuna deðil.Ýkili yeterince ýsýnmýþsa deðdirdiðiniz lehim telinin ucu hemen eriyecek, sývýlaþýp, içindeki reçine ile karýþýnca iki ýsýnmýþ yüzeye hemencecik yayýlýverecektir. Lehimlenecek yüzey tamamen lehim kaplanana kadar lehim telini itmeye, dolayýsý ile lehim ilave etmeye devam edin. Kaplanma tamamlanýnca önce lehim telini, sonra da havyayý iþlem alanýndan uzaklaþtýrýn (sýraya dikkat). Lehim bu anda hala akýcýdýr. Plaketi sarsmayýn, tamamen soðuyup sertleþmesini bekleyin. Eðer beklemez ve bu arada lehimlenecek iki yüzeyi hareket ettirirseniz soðuk lehim olarak adlandýrýlan istenmeyen durum karþýnýza çýkar. Soðuk lehimlenmiþ iki yüzey, zaman içerisinde birbirinden ayrýlabilir, ayrýlmasa bile normal bir lehime kýyasla direnci çok fazladýr.



Adým 6: Temizleme
PCB üzerindeki tüm lehimler yapýldýktan sonra devrenizi tiner, alkol vs bir çözücü ile temizleyebilirsiniz. Böylece lehimlerin kenarlarýnda kalan artýk reçinelerden vs kurtulmuþ olacaksýnýz. Daha da uzun ömürlü bir devre elde etmek isterseniz devrenin lehim yüzeyini, yalýtkan ince vernik vs bir malzeme ile kaplayabilirsiniz. Böylece lehimleriniz zaman içerisinde oksitlenmez ve pýrýl pýrýl kalýrlar.


Soðuk Lehimler

Bu, lehimin eleman bacaðýna ve/veya lehim yüzeyine iyi tutunamadýðý durumdur. Soðuk lehim, uygulanan lehimle birleþtirilen iki metalin, lehim iþlemi bitip, lehim alaþýmý tamamen sertleþmeden hareket ettirilmesi ile oluþur. Soðuk lehimler elektriksel açýdan kötü baðlantýlardýr ve devrenizin çalýþmasýný engelleyebilirler.

Soðuk Lehim, tanecikli yapýdaki dýþ görüntüsü ve parlak olmayan gri renginden kolaylýkla tanýnabilir ve gene ayný kolaylýkla düzeltilebilirler.

Bir soðuk lehimi düzelmek için önce eski lehimin alýnmasý gerekir. Lehim emici pompa ile çekebilir veya pcb nizi baþaþaðý tutup lehimi havya ile alttan ýsýtarak lehimin havyaya akmasýný saðlayabilirsiniz.

Bu þekilde soðuk lehimi aldýktan sonra, ayný yere, yukarýda adým adým anlatýldýðý gibi yeni bir lehim yapabilirsiniz. Tabi bu sefer lehimin kuruyana kadar sarsmamaya dikkat etmelisiniz.

Lehimleme ipuçlarý ve kolay yolar.

Lehimleme, sadece pratik yaparak iyi gerçekleþtirebileceðiniz bir iþlemdir. Bu ipuçlarý iyi lehim yapma amacýnýza ulaþmada size yararlý olacaktýr. Ýyi lehim yapmayý baþardýðýnýza emin olmadan daha büyük boyutlu lehimleme gerektiren projelere girmemenizi tavsiye ederiz. Yoksa neden oluþtuðu belli olmayan sorunlarý çözmek için çok vakit kaybedebilirsiniz.

1. Soðutucu Kullanýn Özellikle hassas devre elemanlarýný lehimlerken, yüksek sýcaklýðýn elemaný tahrip etmemesi için, eleman gövdesi ile lehim bacaðý arasýnda soðutucu kullanýlmasý gerekebilir. Bu amaçla, bahsedilen noktayý kargaburunla tutmak iyi bir soðutma yöntemidir. Böylece lehimlenen bacaða uygulanan ýsý, elemana ulaþmadan kargaburuna geçecek ve böylece eleman korunmuþ olacaktýr.

2. Havya ucunu her zaman temiz tutun. Temiz bir havya ucu ýsýyý iyi iletir ve lehimlenecek yüzeylere de iyi temas eder. Havya ucunu temizlemek için ýslak bir sünger parçasý, ýslak bir bez veya bu amaçla yapýlmýþ, ýslatýlarak kullanýlan özel süngerlerden kullanýn.

3. Lehimlerinizi tekrar kontrol edin..Yaptýðýnýz lehimleri bir ohmmetre (direnç ölçer) ile kontrol etmek iyi bir fikirdir. Eðer ölçülen direnç, 10-15 ohm u geçiyorsa, o lehimin yenilenmesinde fayda vardýr.

4. Uygun havya kullanýn. Büyük bir lehim bölgesini 30W lýk havya ile ýsýtmak, 150W lýk havya ile ýsýtmaktan çok daha uzun sürecektir. Ayný þekilde, pcb üzerine lehimlemekte olduðunuz BC serisi minik bir transistörü ýsýtarak kavurmak da 30W lýk havya ile daha zor olacaktýr. Yani, pcb üzerinde lehim yapýyorsanýz 30W ý geçmeyin, ama metal þasiler vs üzerinde sýk sýk lehim yapmanýz gerekiyorsa, bir kenarda 100W lar civarýnda bir havya daha bulundurabilirsiniz.

5. Her zaman, küçük parçalarý önce lehimleyin. Dirençleri, kýsadevre tellerini, diodlarý ve benzer malzemeleri, kondansatörlerden, transistörlerden vs büyük parçalardan önce lehimleyin. Bu devre yapýmýnda büyük kolaylýk saðlayacaktýr