KEDİLERDE ÜREME DAVRANIŞLARI Kedilerin anöstrusları gün ışığının mevsimsel değişimi ile ilgilidir. Bu olaya “fotoperiyodizm” denmektedir. Çiftleşme olmadığı taktirde dişi kediler reprodüktif mevsim müddedince her 2-3 haftada bir östrus göstermektedirler.

Kuzey yarım kürede bu üreme mevsimi genellikle Ocak’ta dünlerin uzaması ile başlayarak Eylül ayına kadar devam etmektedir. Bu mevsim süresince östrusun süresi ve uzunluğu fertlere göre değişiklik göstermektedir. Çiftleşmesine izin verilen kedilerde her üreme mevsiminde sadece iki östrus periyodu ve bunun sonucu olarak iki yavrulama görülmektedir.

Puberta be ****üel olgunluk Dişi kediler yaklaşık 8 ile 13 aylık iken ****üel olgunluğa ulaşmalarına rağmen, ırklar arasında bu süre oldukça değişkendir. Bazı kedi ırklarında östrus görülme yaşı 3 aylığa kadar görülebilmektedir. Ayrıca uzun tüylü kedi ırklarında 11 aylık iken ( İran kedileri 12-18 aylık yaşa kadar) gözlenen puberta yaşı, kısa tüylü bazı kedi ırklarında ile 9 ayda (siyam kedilerinde ortalama 9 aylık iken) gözenebilir. Dişi kediler en erken 5 aylık, en geç ise 18 aylık yaşta cinsel olgunluğa ulaşmış olmaları gereklidir.

Çevresel faktörler evcil kedilerde puberta yaşına etki etmektedir. Serbest yaşayan kediler saf ırk kedilerden daha erken cinsel olgunluğa ulaşırlar. Kedi yavruları büyük çoğunluğu ilk östruslarını 2.3-2.5 kg vücut ağırlığına ulaştıklarında (ort. 7 aylık) gösterirler. Puberta’nın başlangıcı yavrunun yaşından çok, çiftleşme sezonu ve yavru kedilerin doğdukları zaman ile yakından ilişkilidir. Ekim ile Aralık aylarında doğan yavru kediler birkaç ay sonra başlayacak çiftleşme mevsiminde ****üel olgunluğa ulaşamamış olabilirler.

Erkek kedilerde yaklaşık dişi kediler ile aynı yaşta puberta’ye ulaşırlar. Erkek kedilerde dişilere ilgi, atlama, pelvik itme hareketleri gibi cinsel davranışlar 4 aylıkta başlar iken, spermatogenezis 5 aylığa kadar başlamaz. ****üel olgunluk yaşı, erkek kedilerde 9 aylık iken (yaklaşık 3.5 kg vücut ağırlığı) gerçekleşir reprodüktif aktivite 14 yaşın üzerinde de devam eder, fakat yetiştirmede kullanılan erkek kediler yanlızca 4-6 yaşa değin kullanılmalıdırlar.

Çiftleşme mevsimi Kuzey yarım kürede, evcil kediler yılda iki kez üreme mevsimi gösterirler. Bunlardan ilki bahar (Ocak ile Mart ayları) diperi ise geç yaz yada erken sonbahar (ağustos ile Ekim) mevsimleridir. Östrusların en yoğun olduğu dönem, kuzey yarım kürede Şubat Mart aylarıdır. Uygun iklim şartlarında yıl boyunca çiftleşmeler gözlenebilir.

Gün ışığının azalmaya başlaması ile beraber gelecek östrusun başlangıcına kadar anöstrus periyoduna girerler. Bazı durumlarda özellikle evde ve sun’i ışık altında bulundurulan kedilerde yıl boyu süren poliöstrik bir aktivite söz konusudur. Bu durum özellikle kısa tüylü kedi ırklarında (özellikle siyam), uzun tüylü kedi ırklarına nazaran daha sık gözlenir. Östrus siklusu Dişi kediler mevsime bağlı poliöstrik ve uyarılmış ovulasyon yapan hayvanlardır. Bunun sonucu olarak reprodüktif sikluslarını büyük ölçüde çiftleşme etkilenmektedir.

Çiftleşmemiş kediler her biri ortalama 7 gün süren, bir seri ovulasyonsuz siklus gösterirler. Kedilerde östrus siklusunun dönemleri genellikle; proöstrus, östrus, metaöstrus ve anöstrus olarak bildirilmektedir.

Metaöstrus, çiftleşme olmadığı taktirde iki östrus periyodu arasındaki “interöstrus” dönemdir. Çiftleşmemiş dişi kediler kontrollü ışık ve ısı altında bir yılda ortalama 13 östrus (4-25 östrus) gösterebilimektedir.

Klink bulgular Proöstrus döneminde; Kedilerde proöstrüs erkek kedi olmazsa anlaşılamaz. Bu dönem klink olarak, dişinin erkeğe cazip geldiği fakat erkeği kabul etmediği bir dönemdir. Dişi kedi başını veya boynunu herşey sürmek eğilimi gösterir ve bu hareketi ilgi artması olarak yorumlanabilir. Bu hareket dişi kedilerin ****üel olarak kabul edici döneme girmesinden önce, 1-3 gün devam eder. Bununla beraber proöstrus çoğu zaman östrus öncesinde fark edilemeyebilir. Bu dönemde idrar yapma sıklığında artış ve erkek kedilerde görülen idrar püskürtme hareketine benzer davranışlar gözenebilir.

Sürekli ses çıkartan dişi kedi lordoz pozisyonundadır. Vulvada ödem yoktur ve köpeklerde gözlenen viginal akıntı görülmez. Östrus döneminde; Kedilerde östrus, çiftleşe dönemi olarak tanımlanır. Dişinin erkeği kabul etmesi ile başlar, çiftleşmeyi reddi ile biter.

Kedilerde östrüs davranışları aniden başlar. Dişinin bağırmaları çok sıklaşır (vokalizasyon) ve sık sık pelvisini yukarıya kaldırarak çiftleşme pozisyonu alır. Bu erkek kedi varlığında daha belirgin görülür. Devamlı gerilme, anorexi gözlenir. Dişi kedi lordoz pozisyonu aldığı zaman kuyruğunu yana atıp arka bacaklar üzerinde durur. Bu durumda erkek kedi dişinin üzerine çıkar ve dişleri ile ensesinden yakalayarak pelvik ileri geri hareketlerle vulvayı arar.

Aşımın başlamasından ortalama ½-7 dakika sonra pelvisinvaginaya girmesi ve ejakulasyon meydana gelir. Ejakulasyon anında dişi kedi yüksek bir sesle bağırmaktadır. Bu bağırmanın vagina duvarı ile serviksin penis üzerindeki çıkıntılar tarafından uyarılması sonucu meydana gelmektedir. Daha sonra dişi erkeği hemen uzaklaştırır ve vulvasını yalayarak kendi çevresinde yuvarlanır. Ortalama 5-20 dakika sonra dişi tekrar çiftleşme pozisyonu alır ve erkeğin aşmasına izin verir. Eğer çift rahatsız edilmez ise 1-2 saat içerisinde 5-7 kez çiftleşme olur.

Bu devrede dişi kedinin perineal bölgesi yavaşça ovulur ve boyun bölgesinden kuyruk köüne kadar sıvazlanırsa kedi sternum üzerine oturur, pelvis yukarı kalkık pozisyonda kuyruğunu yana ve yukarı yönlendirir. Arka ayaklarını uzatır ve pelvik bölge üzerine elle bastırıldığında arka ayaklarını geriye doğru hareket ettirir.

Metaöstrus döneminde; ovulasyon şekillenmeyen (çiftleşme olmamış) bir östrus dönemi sonrası follikuler regresyon periyodudur. Ortalama 21 gğn (14-28 gün) sürer. ****üel davranışlar kaybolmuştur. Ovulasyonun olduğu fakat gebeliğin oluşmadığı durumlarda yalanı gebelik gözlemlenir ve korpus luteum şekillenir.

Gebe olmayan kedilerde luteal dönem gebelik süresinin ortalama yarısı kadar sürer ve yaklaşık 7-10 gün içerisinde ovaryumlar aktif hale geçebilir. Bu sebeple dişi kedilerde bir çiftleşme sezonu boyunca 4-5 defa hayali gebelik (pseudoregnacy) görülebilir. Anöstrus dönemi; ****üel dinlenme dönemidir. Dişi kediler erkek kedileri yanlarına yaklaştırmazlar ve ****üel istekleri kaybolmuştur. Ovaryumlar küçüktür ve folleküller ortalama 0.5 mm büyüklüktedir.

Anöstrus Eylül ayında başlayığ Aralık ayında sona erer (kışın sonunda günlerin uzamasınabağlı olarak son bulur.) Anöstrusun başlamasında gün ışığının kısalması ve yaz ısısının yükselmesi önemli ise de bireysel farklılıklar oldukça fazladır. Günde 10 saatten fazla sun’i ışık alan dişi kedilerde anöstrus dönemi gecikebilir ve hatta yılar boyu bu dişiler kızgınlık gösterebilirler.

Anöstrus dönemindeki dişi kedilerde serum östrojen ve progesteron değerleri bazal düzeydedir. Çiftleşme Çiftleşme sırasında erkek kedi dişinin boyun bölgesinden kuvvetli şekilde ısırır. Erkek kedide penis arka tarafa dönük pozisyondadır ve bu aşamada kısmen erektil halde alt kısma horizontal 20-30 derecelik bir açıdadır.

Penis itme hareketlerini takiben ejakulasyon gerçekleşir. Erkek kedi penisi geri çekerken dişi çiftleşme çığlığı çıkararak (erkek kedinin penisindeki kornifiye papillalardan dolayı) ileri yönde hareket eder. Erkek kedi dişinin sinirli davranışlarından kaçmaya çalışır. dişi kedi kendi etrafında döner ve vulva bölgesini yalarken erkek kedi güvenli mesafeden bunu seyreder.çiftleşme birkaç dakika ie bir saat arasında sürer ve tekrarlanır.

Yaklaşık 7 kez ejakülasyonlu çiftleşme gerçekleşir. Çiftleşme sıklığı ve aralıkları bireyler arasında farklılıklar gösterir. Çiftleşme öncesi dönem 10 saniye ile 5 dakika arasında, çiftleşme 1-3 dakika, çiftleşme sonrası dönem ise 1 dakikadan azdır.